یاتاقان (به انگلیسی: bearing ) وسیلهای است که اجازهٔ یک حرکت نسبیِ مشخص بین دو قطعه یا بیشتر را میدهد که بهطور نمونه به صورت چرخش یا حرکت خطی است. یاتاقان واژهای ترکی «چیزی که میتوان روش خوابید» هست.
یاتاقانها (Bearings) به طور کلی برای کاهش اصطکاک و پشتیبانی از محورها در ماشینآلات استفاده میشوند. انواع اصلی و دستهبندیهای رایج به شرح زیر است:
۱٫ بر اساس کاربرد
- یاتاقانهای لغزشی (Sliding Bearings): بین سطحهای لغزنده، معمولاً با روانکاری مناسب کار میکنند. کاربردهای قدیمیتر و با بار کم.
- یاتاقانهای غلتشی (Rolling Bearings): از توپی غلتشی استفاده میکنند تا مقاومت کمپاند کم شود. رایجتر در صنایع مدرن.
۲٫ بر اساس نوع تماس و عملکرد
- یاتاقانهای غلتشی با تماس داخلی (Rolling Bearings):
- خبرگیتر و با بارگذاری دقیق.
- یاتاقانهای غلتشی بدون تماس (Hydrostatic/Hydrodynamic Bearings): برای محورها با دوران سریع و بار محیطی بالا، با استفاده از روانکاری مایع بین دو سطح.
۳٫ بر اساس شکل و طراحی
- یاتاقانهای مخروطی و کروی (Tapered & spherical roller bearings): برای بارهای ترکیبی و تغییر جهت.
- یاتاقانهای آستیندار (Sleeve Bearings) یا لاینینگ شده: استفاده از غشاء یا پرکردن با مواد روانکار درون محفظه.
- یاتاقانهای گریز از مرکز (Radial Ball Bearings): مصارفی عمومی برای بار محوری کمتر و سرعت بالا.
- یاتاقانهای محوری (Thrust Bearings): تحمل بار محوری زیاد.
- یاتاقانهای ترکیبی (Angular Contact Bearings): ترکیب محوری و شعاعی با تماس زاویهای.
- یاتاقانهای دو ردیفی/ سه ردیفی (Double/Triple Row Bearings): برای بارگذاری بالا و پایداری جانبی.
۴٫ بر اساس سطح تماس و ساختار داخلی
- Ball Bearings (یاتاقانهای کرهای): از گویهای کروی استفاده میکنند.
- Roller Bearings (یاتاقانهای غلتشی): از رولرهای استوانهای، مخروطی یا سوزنی استفاده میشود.
- Radial Roller Bearings: بار شعاعی بالا.
- Tapered Roller Bearings: بار شعاعی و محوری ترکیبی.
- Spherical Roller Bearings: قابلیت تحمل محوری و انحرافهای محور.
- Needle Roller Bearings: رولرهای نازک برای فضای کم.
- Plain Bearings (یا Sleeve Bearings): یاتاقانهای لغزشی ساده با سطح ساینده و روانکار.
۵٫ بر اساس روانکاری
- Dry Bearings: بدون روانکار یا با روغننزدیک کم.
- Oil-Filled Bearings: روانکاری روغنی دائمی در داخل یا با گذرگاه روغن.
- Grease-Lubricated Bearings: روانکاری با گریس.
- Oil-Splash / Oil-Supply Bearings: با پاشش یا تأمین مستقیم روغن.
۶٫ بر اساس محیط کار
- YA-Tac (Antifriction Bearings): برای محیطهای دمایی و خورنده مقاوم.
- Corrosion-Resistant Bearings: از مواد مقاوم در برابر خوردگی مثل استنلس استیل.
- High-Temperature Bearings: مناسب برای دماهای بالا.
- Vacuum Bearings: در کارهای خلأ و شرایط مخصوص.