روغن‌های صنعتی، انواع گوناگونی دارند و بر اساس کاربرد و ویسکوزیته طبقه‌بندی می‌شوند. این روغن‌ها برای کاهش اصطکاک، محافظت در برابر سایش و کاهش حرارت تولید شده در اثر اصطکاک استفاده می‌شوند. از جمله انواع آن‌ها می‌توان به روغن‌های هیدرولیک، کمپرسور و گیربکس اشاره کرد.

کاربرد اصلی روغن‌های صنعتی چیست؟

روغن‌های صنعتی کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند. به طور کلی می‌توان آنها را به چند دسته و کارکرد اصلی تقسیم کرد:

روانکاری مکانیکی

روان‌کاری محورها، یاتاقان‌ها و قطعات متحرک برای کاهش اصطکاک، فرسایش و صدا.
انتقال نیرو در گیربکس‌ها، دنده‌ها، بلبرینگ‌ها و روغن‌کاری موتورهای داخلی.
وظایفی مانند پاکیزگی، حفاظت از زنگ‌زدگی و خنک‌کنندگی در تجهیزات صنعتی.

انتقال حرارت و خنک‌سازی

مایعات خنک‌کننده در تجهیزات صنعتی مانند تجهیزات پنوماتیک و هیدرولیک، تجهیزات برودتی، و موتورهای بزرگ.
روغن‌های خنک‌کننده در ماشین‌آلات سنگین و سیستم‌های تزریق و قالب‌سازی.

حفاظت و پایداری سطوح

روغن‌های محافظ سطح برای جلوگیری از زنگ‌زدگی و فرسایش در ابزارها، قالب‌ها و تجهیزات بیرونی.
ایجاد لایه‌ای روان روی سطوح فلزی و پلاستیکی جهت کاهش خوردگی و آلودگی‌های محیطی.

انتقال قدرت و کارکرد در سیستم‌های هیدرولیک و پنوماتیک

روغن‌های هیدرولیک با استانداردهای مختلف (مثلاً HLP، HV, HL) برای انتقال نیرو در دستگاه‌های هیدرولیکی مانند پمپ‌ها و سیلندرها.
روغن‌های روانکار برای سیستم‌های فشار هوا و روغن‌کاری موتورها و کمپرسورها.

روانکاری ابزار و ماشین‌آلات دقیق

روغن‌های خشک یا سبک برای ابزارهای دقیق، تراشکاری، فرزکاری و ماشین‌آلات CNC جهت حفظ دقت و کاهش گرمای اضافی.
روغن‌های کمپرسور، روغن‌کاری ابزارهای برقی و دستگاه‌های اندازه‌گیری.

روغن‌های پایه و محصولات جانبی

پایه‌های نفتی، سنتتیک و نیمه‌سنتتیک که به تولید روانکارها، مایعات خنک‌کننده و گریس‌ها منجر می‌شود.
گریس‌ها برای نواحی با بارگذاری بالا و نیاز به مدت زمان روانکاری طولانی.

کاربردهای خاص صنعتی

روغن‌های قالب‌گیری برای قالب‌های تزریق پلاستیک و فلزکاری‌ها جهت ایجاد سطح پرداخت مناسب و روغن‌کاری بین قالب و محصول.
روغن‌های خشک کن و خشک‌کن‌ها در صنعت کاغذ، چاپ و صنایع غذایی (با الزامات خاص بهداشتی).

نکات کلیدی برای انتخاب روغن صنعتی

نوع و فشار کارکرد (کم، متوسط، بالا) و محیط عملیاتی (دما، رطوبت، وجود مواد شیمیایی).
استانداردها و گریدهای مشخص، مانند انواع گریدهای روغن هیدرولیک یا روغن‌های گریس برای هر کاربرد.
مقاومت در برابر اکسیداسیون، تشکیل آلاینده‌ها، پایداری در دماهای بالا و کاهش تشکیل رسوبات.
سازگاری با مواد سازنده و لایه‌های آب‌بندی و اپراتوری دستگاه.

انواع طبقه‌بندی روغن‌های صنعتی کدامند؟

طبقه‌بندی روغن‌های صنعتی معمولاً براساس معیارهای مختلفی انجام می‌شود. در ادامه مهم‌ترین دسته‌بندی‌ها را مرور می‌کنم:

از منظر کارکرد و کاربرد

روغن‌های روانکاری (Lubricants): شامل روغن‌های پایه برای روانکاری قطعات متحرک، گیربکس‌ها، بلبرینگ‌ها و موتورهای داخلی.
روغن‌های خنک‌کننده و سردکننده (Coolants/Quench oils): مایعات خنک‌کننده در فرایندهای ماشین‌کاری و قالب‌سازی.
روغن‌های هیدرولیک (Hydraulic oils): برای انتقال نیرو در سیستم‌های هیدرولیک و پنوماتیک.
روغن‌های پمپاژ و سیال‌های انتقال قدرت (Engine and transmission fluids): روغن‌های موتور صنعتی، گیربکس‌ها، دیزل‌ژنراتورها.
روغن‌های ابزار و ماشین‌آلات دقیق (Machine tool oils): برای تراش، فرز، CNC و تجهیزات با دقت بالا.
روغن‌های قالب‌گیری (Mold & die oils): برای قالب‌های تزریق پلاستیک و فلزکاری.

از منظر ترکیب شیمیایی/پایه

روغن‌های پایه نفتی (Mineral oils)
روغن‌های پایه سنتتیک (Synthetic oils): گلیکول‌ها، پلی‌الفت‌ها، پلاتینات‌ها و غیره
روغن‌های پایه نیمه‌سنتتیک (Semi-synthetic)
گریس‌ها و خورنده‌های پایه روغنی
سیالات بر پایه آب یا آب‌گریس (Water-glycol,water-based coolants)

از منظر ویسکوزیته و گرید

گریدهای سبک تا سنگین در روانکارها (مثلاً ISO VG 2 تا ISO VG 1000)
روغن‌های کم‌کثیف یا با افزودنی‌های مخصوص برای دمای بالا یا پایین
روغن‌های بدون رسوب (性能 در برابر رسوب‌زایی) و روغن‌های کم‌کثیف برای محیط‌های حساس

از منظر مقاومت و فرایندهای افزودنی

روغن‌های مقاوم در برابر اکسیداسیون (Oxidation-resistant)
روغن‌های با قابلیت پاک‌کنندگی (Detergent/dispersant packages)
روغن‌های مقاوم در برابر خستگی سطح و فرسایش (Antiwear, EP)
روغن‌های با استاندارد ضد زنگ و حفاظت از سطح (Rust and corrosion protection)
روغن‌های مقاوم در دمای بالا (High-temperature oils)

از منظر استانداردها و گریدهای صنعتی

استانداردهای هیدرولیک: HLP، HV، HL, HYL و غیره
استانداردهای گریس و روغن‌های روانکاری ویژه مانند MIL-PRF، ASTM وISO
استانداردهای دمایی و ویسکوزیته‌ای خاص برای صنایع هوافضا، خودرو، نفت و گاز و غیره

از منظر کاربردهای ویژه

روغن‌های قالب‌گیری تزریق پلاستیک و فلزکاری دقیق
روغن‌های خشک‌کن و خشک‌کن‌های صنعتی (برای صنایع کاغذ، چاپ، صنایع غذایی با الزامات بهداشتی)
سیالات خنک‌کننده با ویژگی‌های بهداشتی و غذایی (FDA/USDA compliant) برای صنایع غذایی و نوشیدنی

نکته عملی برای انتخاب باید به موارد زیر توجه کند

نوع کارکرد و فشار کاری (کم/متوسط/زیاد) و محدوده دما
مواد سازنده سیستم و سازگاری با آن‌ها
استانداردهای مربوط به دستگاه‌ها و الزامات محیطی
نیاز به حفاظت در برابر فرسایش، زنگ‌زدگی، آلودگی و تشکیل رسوبات
وجود الزامات بهداشتی یا غذایی در برخی صنایع

چه تفاوت‌هایی بین روغن‌های صنعتی وجود دارد؟

برای تفاوت‌های اصلی روغن‌های صنعتی، چند دسته‌بندی کلیدی وجود دارد که هر کدام با اهداف، بازدهی و الزامات خاصی مطابقت دارند. در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌ها را به تفصیل مرور می‌کنم:

کاربرد و کارکرد

روانکاری مکانیکی: کاهش اصطکاک، تحمل فشار و فرسایش در یاتاقان‌ها، محورهای ورودی و قطعات متحرک.
انتقال قدرت: روغن‌های هیدرولیک یا گیربکسی که نیرو را منتقل و کنترل می‌کنند.
خنک‌کاری و فرایندهای سردکردن: مایعات خنک‌کننده در فرایندهای ماشین‌کاری یا قالب‌سازی.
ابزار و ماشین‌آلات دقیق: روغن‌های مخصوص برای تراش، فرز، CNC که دقت و کنترل حرارت را حفظ می‌کنند.
حفاظت سطحی: روغن‌های محافظ سطح در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی.

پایه یا ترکیب شیمیایی (سنتتیک، نیمه‌سنتتیک، نفتی)

نفتی: ارزان‌تر و رایج در کاربردهای عمومی اما ممکن است نیاز به افزونه‌های پاک‌کنندگی و ضدزنگ بیشتر باشد.
سنتتیک: عملکرد بهتر در دماهای بالا، پایداری اکسیداتیو و ویسکوزیته پایدار در طیف وسیع دمایی.
نیمه‌سنتتیک: ترکیبی از مزایای دو دسته بالا با قیمت متوسط.
گریس‌ها: روانکاری جامد در نقاطی که روغن روانکاری جاری دسترسی ندارد یا نیاز به حفاظت طولانی‌مدت است.

ویسکوزیته و گرید

گریدهای ویسکوزیته‌ای مختلف (مثلاً ISO VG)؛ روغن‌های سبک برای سرعت‌های بالا و گیربکس‌های سبک، روغن‌های سنگین برای فشار و بار بالاتر.
عملکرد در دماهای مختلف: روغن با پایداری در دمای پایین یا بالا و یا افزودنی‌های مخصوص ضد رسوب و ضد اکسیداسیون.

افزودنی‌ها و بسته‌های فرایندی

ضدکثیفی و معلق‌کننده‌ها (Detergent/Dispersant): جلوگیری از رسوب، تجمع آلودگی و فرسودگی.
ضدزنگ و حفاظت از سطح: افزودنی‌های حفاظت از فلز در تماس با هوا و رطوبت.
ضدسختی و ضدخوردگی سطحی: کاهش فرسایش در شرایط شدید.
EP (Extreme Pressure) و ضدwear: برای سطوحی با بارگذاری زیاد و ضربه‌های ناگهانی.
پایدارکننده‌های اکسیداتیو: مانع از تجزیه روغن در دمای بالا.

استانداردها و گریدهای صنعتی

استانداردهای هیدرولیک و روغن‌های ماشین‌آلات: HLP، HV، HL، MIL-PRF، ASTM، ISO.
گریدهای حرارتی و مقاومت در برابر اکسیداسیون و رسوب: کتابچه‌های استاندارد صنایع مختلف مانند هوافضا، خودرو، نفت و گاز.
الزامات بهداشتی/ غذایی (FDA/USDA) برای صنایع غذایی و نوشیدنی.

محیط کاربری و الزامات ایمنی

مقاومت در برابر آب و رطوبت: برخی روغن‌ها در محیط‌های مرطوب بهتر عمل می‌کنند.
مقاومت شیمیایی با ترکیبات موجود در سیستم (مثلاً گازهای خاص یا مواد شوینده).
اثرات زیست‌محیطی و قابلیت بازیافت.
الزامات بهداشتی و ایمنی کاربری در صنایع غذایی یا دارویی.

طول عمر روانکاری و مدت‌زمان تعویض

برخی روغن‌ها با افزودنی‌های پاک‌کننده و پخش‌کننده آلودگی، مدت‌زمان بیشتری روانکاری را حفظ می‌کنند.
برخی روغن‌ها نیازمند تعویض دوره‌ای کوتاه یا بلند هستند، بسته به محیط و سرعت کارکرد.

سازگاری با مواد سیستم و طراحی دستگاه

سازگاری با مواد ساخت (فلزات، لاستیک‌ها، آب‌بندی‌ها) تا از خوردگی یا خرابی آب‌بندی جلوگیری شود.
عملکرد در فشارهای سیستم‌های هیدرولیک و پمپ‌ها و تاثیر بر گسسته‌های سیال و تشکیل رسوب.

نکته‌های عملی برای انتخاب روغن مناسب

مشخص کنید کاربرد دقیق: هیدرولیک، گریبکس، روانکاری یاتاقان، ماشین‌آلات دقیق، یا قالب‌گیری.
شرایط عملیاتی: دما، فشار، وجود آب یا مواد شیمیایی، آلودگی‌های ممکن.
استانداردها و گریدهای دستگاه: چه گرید ویسکوزیته و چه استانداردهای لازم را دستگاه درخواست می‌کند.
سازگاری با مواد سازنده و آب‌بندی‌ها.
نیاز به ویژگی‌های ویژه مثل ضدزنگ، پاک‌کنندگی، یا مقاومت در برابر اکسیداسیون.